Tóm tắt ngắn gọn về rối loạn khí sắc (Mood Disorders) mô tả các dạng rối loạn như trầm cảm nặng và rối loạn lưỡng cực, triệu chứng điển hình, yếu tố nguy cơ sinh học – môi trường, sự khác biệt về tỷ lệ mắc theo tuổi, giới, chủng tộc, cùng các phương pháp điều trị hiện nay và mới nổi.
Khái niệm chung
- Rối loạn khí sắc là những giai đoạn kéo dài của tâm trạng trầm buồn, hưng phấn hoặc dễ cáu giận, gây ảnh hưởng lớn đến cuộc sống xã hội và nghề nghiệp.
• Các loại rối loạn chính
- Trầm cảm nặng (Major Depressive Disorder – MDD): buồn bã, mất hứng thú, thay đổi cân nặng, rối loạn giấc ngủ, mệt mỏi, cảm giác vô giá trị, khó tập trung, ý nghĩ tự sát.
- Rối loạn lưỡng cực (Bipolar Disorder – BD): xen kẽ các giai đoạn trầm cảm và hưng cảm/hypomania với triệu chứng như tự tin quá mức, giảm nhu cầu ngủ, nói nhiều, ý tưởng dồn dập, hành vi mạo hiểm.
Triệu chứng điển hình của các giai đoạn khí sắc
- Giai đoạn trầm cảm: anhedonia (mất hứng thú), cảm giác vô vọng, giảm năng lượng, khó tập trung.
- Giai đoạn hưng cảm: grandiosity (tự cao), tăng hoạt động, giảm nhu cầu ngủ, dễ bị phân tâm, tham gia hành vi rủi ro.
Khác biệt về tỷ lệ mắc
- Trầm cảm phổ biến hơn ở nữ giới so với nam giới.
- Một số nhóm dân tộc thiểu số ở Mỹ có xu hướng mắc rối loạn lưỡng cực dai dẳng hơn so với người Mỹ gốc Âu.
- Tuổi khởi phát MDD có xu hướng giảm dần theo thời gian, với nhiều ca xuất hiện từ tuổi thiếu niên.
Yếu tố nguy cơ
- Di truyền: MDD và BD đều có tính di truyền cao.
- Môi trường: căng thẳng kéo dài, sang chấn thời thơ ấu, nghèo đói, mất người thân, ly hôn.
- Nhịp sinh học: rối loạn giấc ngủ, thay đổi múi giờ, mất “zeitgeber” (các tín hiệu xã hội điều chỉnh nhịp sinh học).
Điều trị
- Thuốc: thuốc chống trầm cảm, lithium, thuốc ổn định khí sắc.
- Liệu pháp tâm lý: CBT, liệu pháp nhịp điệu xã hội – liên cá nhân (Interpersonal and Social Rhythm Therapy).
- Phương pháp mới: kích thích não sâu (Deep Brain Stimulation), kích thích từ xuyên sọ (rTMS), thiền, tập thể dục.
- Hỗ trợ xã hội: nhóm hỗ trợ, giảm kỳ thị, tư vấn hôn nhân – gia đình.
Rối loạn khí sắc gồm trầm cảm và lưỡng cực, có nguyên nhân đa yếu tố (di truyền, môi trường, nhịp sinh học), ảnh hưởng mạnh đến chất lượng sống, và hiện được điều trị bằng thuốc, liệu pháp tâm lý, cùng các phương pháp mới đầy hứa hẹn.
