Tóm tắt ngắn gọn về rối loạn lo âu và các rối loạn liên quan mô tả cách lo âu bình thường trở thành bệnh lý, các loại rối loạn chính (GAD, hoảng loạn, ám sợ, lo âu xã hội, PTSD, OCD), cơ chế dễ tổn thương và phương pháp điều trị hiệu quả như CBT và thuốc.
Lo âu bình thường vs. rối loạn lo âu
- Lo âu là trạng thái cảm xúc tiêu cực kèm triệu chứng cơ thể (tim đập nhanh, căng cơ, bồn chồn).
- Ở mức vừa phải, lo âu giúp chuẩn bị cho thử thách.
- Khi lo âu quá mức, kéo dài và gây cản trở cuộc sống → được coi là rối loạn.
Ba yếu tố dễ tổn thương (“triple vulnerabilities”)
- Sinh học: di truyền, yếu tố thần kinh.
- Tâm lý: trải nghiệm sớm khiến nhìn thế giới là nguy hiểm, khó kiểm soát.
- Cụ thể: học được cách tập trung lo âu vào một lĩnh vực (ví dụ: bệnh tật, đánh giá xã hội).
Các rối loạn chính
- Rối loạn lo âu lan tỏa (GAD): lo lắng quá mức ≥ 6 tháng, kèm mất ngủ, mệt mỏi, khó tập trung.
- Rối loạn hoảng loạn & ám sợ khoảng rộng (Agoraphobia): cơn hoảng loạn bất ngờ, sợ nơi khó thoát ra.
- Ám sợ đặc hiệu: sợ vô lý một đối tượng/tình huống (động vật, độ cao, tiêm chích…).
- Rối loạn lo âu xã hội: sợ bị đánh giá, tránh giao tiếp, ảnh hưởng học tập – công việc.
- Rối loạn stress sau sang chấn (PTSD): tái hiện ký ức, ác mộng, né tránh, cảnh giác cao sau chấn thương.
- Rối loạn ám ảnh – cưỡng chế (OCD): ý nghĩ ám ảnh và hành vi lặp lại (rửa tay, kiểm tra, sắp xếp).
Tỷ lệ mắc
- GAD: ~5.7% dân số.
- Hoảng loạn/Agoraphobia: ~4.7%.
- Ám sợ đặc hiệu: ~12.5%.
- Lo âu xã hội: ~12.1%.
- PTSD: ~6.8%.
- OCD: ~1.6%.
Điều trị
- Thuốc: thuốc chống lo âu, chống trầm cảm; nhưng dễ tái phát khi ngừng.
- Liệu pháp hành vi nhận thức (CBT): hiệu quả lâu dài, đặc biệt với phơi nhiễm (exposure).
- Kỹ thuật CBT: nhận diện và thay đổi suy nghĩ tự động, giảm tránh né, tiếp xúc dần với tình huống gây sợ.
Rối loạn lo âu xuất phát từ sự kết hợp yếu tố sinh học, tâm lý và môi trường. Các dạng phổ biến gồm GAD, hoảng loạn, ám sợ, lo âu xã hội, PTSD, OCD. Điều trị hiệu quả nhất hiện nay là CBT kết hợp thuốc, giúp người bệnh học cách kiểm soát lo âu và cải thiện chất lượng sống.
